วิวัฒนาการของวงสนทนา

วิวัฒนาการของวงสนทนา

วงสนทนานั้นเป็นเช่นเดียวกับสิ่งมีชีวิต คือประกอบด้วยส่วนต่างๆ ทั้งที่มองเห็น จับต้องได้ เช่น ผู้คน บรรยากาศ อุณหภูมิ เสียง เป็นต้น ส่วนที่มองไม่เห็น แต่ดำรงอยู่และสัมผัสรับรู้ได้ ก็เช่น ความรู้สึกนึกคิด อารมณ์ต่างๆของผู้คนในวงสนทนา ดังนั้น วงสนทนาแต่ละวงจึงแสดงลักษณะของสิ่งมีชีวิตออกมาอย่างไหลเลื่อน เคลื่อนที่ เปลี่ยนแปลง เชื่อมโยง ดังเรียกได้ว่าเป็นวิวัฒนาการของวงสนทนา

บางครั้งการเปลี่ยนแปลงแม้ดูเหมือนเล็กน้อย เช่น คนหนึ่งคนเดินออกจากวง ก็สามารถก่อให้เกิดการปรับสภาพสู่สมดลใหม่ ภายใต้เงื่อนไขหรือเหตุปัจจัยใหม่อย่างรวดเร็ว ดังนั้น จึงถือว่ามีความไหวตัว หรือ Sensitivity สูงมาก บางทีปัจจัยเชิงกายภาพ เช่น มีเสียงดังรบกวน อากาศร้อนอบอ้าวเกินไป หรือ นั่งแล้วไม่สามารถเห็นหน้ากันและกันอย่างครบถ้วน อาจมีผลต่อความเป็นไปหรือวิวัฒนาการของวงสนทนาได้อย่างเกินคาดจึงจำต้องใส่ใจรายละเอียดของพื้นที่หรือบรรยากาศของวงสนทนา

เพื่อนของผมคนหนึ่งชื่อ อิวอน ปีเตอร์ เป็นผู้นำเผ่ากวิชอิน ชนพื้นเมืองอเมริกา(อินเดียนแดง) ในเขตอลาสก้าดินแดนแห่งหิมะและความเหน็บหนาว การต่อสู่เพื่ออยู่รอดกับลมหนาวที่นั่น จำต้องใช้ความร่วมไม้ร่วมมือของทุกคนในชุมชน เขาบอกว่าในการนำวงสนทนาของสภาอาวุโส หากมีคนลุกออกจากวง เขาจะขอระงับการสนทนาลงทันที จนกว่าคนๆนั้นจะกลับมาร่วมวง เพราะถือว่าการสนทนาในเผ่านั้นมีความศักดิ์สิทธิ์ เราจะต้องให้ความเคารพแก่องค์รวมหรือวงสนทนา

วงสนทนาสามารถเปลี่ยนแปลงเลื่อนไหลจากสภาวะหนึ่งไปสู่อีกสภาวะหนึ่ง ราวกับมีชีวิตในตัวเอง ที่อยู่เหนือการควบคุมของใครคนใดคนหนึ่ง เมื่อปีที่แล้ว ผมได้มีโอกาสไปนำวงสนทนาให้กับกลุ่มผู้ปฏิบัติงานสาธารณสุขที่โคราช ในช่วงสองวันแรก วงใหญ่มีสมาชิกราวๆ ๓๐ คน การสนทนาเลื่อนไหลพอไปได้ แม้ยังเต็มไปด้วยความไม่แน่ใจ สับสน หรือหงุดหงิดกับความไม่รู้แน่ชัดว่าไดอะล็อคหรือสุนทรียสนทนานี้คืออะไรกันแน่ หลายคนก็หลายรูปแบบ บางคนกระโจนเข้าสู่การมีส่วนร่วมไปเลย โดยไม่ต้องกังวลหรือคิดมากว่า จะใช่หรือไม่ใช่ แต่บางคนก็พยายามเฝ้าสังเกตความเป็นไปในวงสนทนา มีการตั้งคำถามตรงๆกับผมบ้างว่า ตกลงแล้วไดอะล็อคคืออะไร และผมขอเลือกที่จะไม่ตอบ แต่เชิญชวนให้เฝ้าสังเกตและค้นหาคำตอบเองผ่านประสบการณ์ตรง


ในครั้งนั้นก็เหมือนกับหลายๆครั้งในสุนทรียสนทนา คือจะมีคนที่แสดงออกทางความคิดมากกว่าคนอื่น มีความคมชัด และดูเหมือนเป็นผู้นำทางความคิดอย่างโดดเด่น ซึ่งแม้จะช่วยให้เกิดการเรียนรู้ของกลุ่มในระดับหนึ่ง แต่ก็ปิดกั้นการมีส่วนร่วมทางความคิดของผู้อื่นได้เช่นกันโดยไม่ได้ตั้งใจ ส่วนหนึ่งการที่ผมเป็นกระบวนกรที่วัยวุฒิน้อยกระมัง ที่ทำให้หลายคนรู้สึกปลอดภัยที่จะแสดงความโดดเด่นของตัวเองออกมาได้อย่างไม่ยากนัก ผมสังเกตว่าวงสนทนาเป็นพื้นที่ทางสังคมอันหนึ่งที่ผู้คนจำนวนไม่น้อยใช้พิสูจน์ตัวเองกับสังคมว่าสถานภาพและคุณค่าของเขาพึงได้รับการรับรู้ หรือยอมรับ แต่หากเกิดขึ้นมากเกินไป ก็อาจนำไปสู่การแข่งขันที่คับแคบตีบตันลงจนคนอื่นๆที่ไม่ต้องการหรือรู้สึกเบื่อหน่ายจนอาจถึงกับหนีร่นออกไปจากการมีส่วนร่วม อันนี้เป็นสิ่งที่กระบวนการพึงเฝ้าสังเกตและระวังดีๆ เพราะโดยส่วนมากมักเกิดขึ้นอย่างไม่รู้ตัว เป็นการทำงานของจิตไร้สำนึก เช่น ความต้องการสร้างอาณาเขตแห่งตัวตน หรือการประกาศเขตว่า “ฉันมีอยู่ และฉันอยู่นี่นะ กรุณาเคารพและให้เกียรติด้วย” และอาจจะไม่มีอะไรมากไปกว่านั้นอีก ฉะนั้นเราอาจไม่ต้องไปกังวลกับมันมากนัก
อย่างไรก็ตาม เย็นวันที่สอง ในช่วงของการทานอาหารเย็น แต่ละวงที่เลือกนั่งทานข้าวกันเองตามโต๊ะบริเวณสนามหญ้า ดูผ่อนคลาย มีชีวิตชีวา ทำให้ผมเริ่มสัมผัสได้ถึงการเข้าใกล้จุดคลี่คลายอะไรบางอย่างที่จะเกิดขึ้นในวงสนทนาในคืนนั้น
พอพวกเรากับเข้าไปที่ห้องประชุม ดูจำนวนคนน้อยลงกว่าหนึ่งในสาม หลายคนกลับไปดูแลภาระกิจที่บ้าน จึงเหลือคนอยู่ประมาณ ๒๐ คนเห็นจะได้ แล้วเราก็เริ่มพูดคุยกัน โดยผมชวนเชิญให้ทุกคนผ่อนคลาย ไร้ความคาดหวังใด แต่ดำรงอยู่ร่วมกันด้วยความพอใจและเบาสบาย เพียงแค่การได้อยู่ร่วมกันอย่างฉันท์มิตรก็นับว่ามีค่ายิ่งแล้ว หากได้พูดคุยกันอย่างไม่ต้องมีวาระไม่มีประเด็นตายตัว แต่เน้นการรับฟังกันและกันอย่างลึกซึ้ง และพูดจากใจด้วยความเคารพนอบน้อมสติปัญญาของกลุ่ม สิ่งดีๆก็อาจเกิดขึ้นได้อย่างที่เราไม่คาดคิดทีเดียว

เมื่อวงฯ สามารถไว้วางใจชีวิตของตัวเอง ผ่อนคลาย เฝ้าสังเกตและซึมซับกระแสเสียงแห่งความคิดความรู้สึกของเพื่อนและของตัวเองไปอย่างตื่นรู้ด้วยนั้น การเรียนรู้จากกันและกันมักเกิดขึ้น ความคิดต่างๆก่อประกอบตัวเองขึ้นมาอย่างเงียบๆในจิตใจของแต่ละคน เรื่องราวต่างๆได้รับการบอกเล่า ตั้งคำถาม ขบคิดร่วมกันอย่างไม่จำต้องได้ข้อสรุปใด ทั้งความรู้และมิตรภาพต่างงอกงามหรือผุดบังเกิดซ้ำแล้วซ้ำเล่าอย่างมีชีวิตชีวาไปพร้อมๆกัน

และสิ่งนี้ก็ได้เกิดขึ้นในคืนวันนั้นเอง เราสนทนากันตั้งแต่ทุ่มครึ่งถึงห้าทุ่ม เวลาผ่านไปอย่างรวดเร็วราวติดปีก ข้อสรุปหนึ่งที่ผมได้ยินคือ
“การสนทนาที่เกิดขึ้นคืนนี้ ราวกับปาฏิหาริย์”


ตอนต่อไป

คนไม่พูด ทำอย่างไรดี?
วงเงียบแล้วอึดอัดไหม?
ทำอย่างไรเมื่อเกิดการถกเถียงกัน?
ทำอย่างไรเมื่อเกิดภาวะอารมณ์เศร้าเสียใจ หรืออิน?
แกงจับฉ่ายที่ออกรสต้องตุ๋นอุ่นนานๆ การบ่มความคิดในวงสนทนา อย่าเพิ่งรีบผ่าท้องความคิด เมื่อถึงเวลา การเกิดก็มาถึง
พื้นฐานคนไม่เหมือนกัน ชุดภาษาไม่เหมือนกันทำอย่างไร
ทำไมต้องไม่มีวาระการพูดคุย?